Zal het rechtstreeks kiezen van rechters Mexico helpen bij de bestrijding van corruptie in het rechtssysteem?

Mexico staat op het punt het eerste land ter wereld te worden waar mensen de macht hebben om bijna elke rechter in het land te kiezen, van lokale magistraten tot de rechters van het Hooggerechtshof. De ingrijpende hervorming van het rechtsstelsel werd woensdagochtend ternauwernood door het Mexicaanse Hogerhuis aangenomen nadat demonstranten de Senaat bestormden in een wanhopige poging om te voorkomen dat wetgevers gingen stemmen, waardoor ze gedwongen werden om de telling in een apart gebouw voort te zetten.

De uitslag van de stemming was niet zeker. Hoewel de regeringspartij de tweederde supermeerderheid had die nodig was om het hervormingspakket in het lagerhuis te laten passeren, kwamen ze één stem tekort in de senaat. Een last-minute overstap van de conservatieve oppositie gaf ze uiteindelijk de aantallen die ze nodig hadden – het voorstel werd net na middernacht aangenomen.

De aftredende president Andrés Manuel Lopez Obrador, beter bekend onder zijn initialen AMLO, prees de goedkeuring van de hervorming als “een voorbeeld voor de wereld”.

“Het is heel belangrijk om een ​​einde te maken aan corruptie en straffeloosheid. We zullen grote vooruitgang boeken als het de mensen van Mexico zijn die vrijelijk de rechters, magistraten en rechters kiezen,” vertelde de linkse leider de ochtend erna op een persconferentie.

“Rechters, met eervolle uitzonderingen … staan ​​in dienst van een roofzuchtige minderheid die zich heeft toegewijd aan de plundering van het land”, zei hij.

De president kondigde donderdag aan dat de wetgeving was goedgekeurd door een meerderheid van de 32 staatscongressen van Mexico – een formaliteit, aangezien de partij van de president comfortabele meerderheden heeft in een groot deel van het land. Zodra het in het officiële staatsblad van de regering is gepubliceerd, treedt de hervorming in werking en zal een nieuw rechtssysteem van start gaan.

Lees meerActivist, wetenschapper, president: Claudia Sheinbaums pad naar de macht in Mexico

De komende veranderingen

De meer dan 1.600 federale rechters die momenteel in functie zijn, zullen aftreden, waarbij de meerderheid wordt vervangen in verkiezingen in juni volgend jaar. Staatswetgevers hebben 180 dagen om soortgelijke wetgeving voor hun eigen rechtsstelsels aan te nemen, waardoor er nog eens 5.000 staatsrechters en magistraten naast de resterende federale functies in 2027 verkiesbaar worden gesteld.

Kandidaten moeten een rechtendiploma hebben, een hoog academisch gemiddelde, minimaal vijf jaar professionele ervaring (maar niet per se als rechter) en een reeks referenties. Deze vereisten worden gecontroleerd door technische commissies van beide takken van het Congres.

De veranderingen stoppen daar niet. Het Hooggerechtshof wordt teruggebracht van 11 naar 9, en hun termijnlimieten worden verlaagd. Er wordt ook een Tribunaal voor Judicial Discipline van vijf personen gekozen, met brede bevoegdheden om rechters te onderzoeken en zelfs af te zetten – een andere manier, zeggen voorstanders, om de rechtbanken van het land responsiever te maken voor de wil van het volk in plaats van voor privé-patronage.

Gustavo Flores-Macias, hoogleraar overheid en openbaar beleid aan de Cornell University, zei dat de kritiek van AMLO op corruptie binnen het rechtssysteem terecht was.

“De noodzaak om corruptie in de Mexicaanse rechterlijke macht aan te pakken is heel reëel,” zei hij. “Het rechtssysteem van het land bevoordeelt onevenredig de welgestelden en de goed geconnecteerden. Het is overbelast en traag. Dit geldt op alle niveaus, en daarom is straffeloosheid wijdverbreid in Mexico.”

AMLO heeft de wijdverbreide corruptie in Mexico al lang omschreven als iets dat onlosmakelijk verbonden is met de neoliberale wending die het land in de laatste jaren van de 20e eeuw maakte. Deze periode van privatisering en outsourcing zorgde ervoor dat politiek gelieerde particuliere ondernemingen grote hoeveelheden overheidsgeld konden wegsluizen en de capaciteit van de staat om sociale programma’s uit te voeren, sterk werd beperkt.

De president heeft zijn zes jaar in functie afgeschilderd als een bittere strijd om deze erfenis af te werpen, en om dit doel te bereiken heeft hij het minimumloon fors verhoogd, vakbonden versterkt en toezicht gehouden op enorme directe geldtransfers naar de armen van het land. Meer controversieel is dat hij een programma heeft opgelegd van wat hij “republikeinse bezuinigingen” noemt om de wijdverbreide vriendjespolitiek in het staatsbestuur uit te roeien en zwaar leunde op de strijdkrachten van het land om toezicht te houden op infrastructuurprojecten van de staat.

Deze ingrijpende maatregelen hebben geleid tot een aanzienlijke daling van het aantal Mexicanen dat in armoede leeft – iets minder dan negen miljoen mensen werden tussen 2020 en 2022 uit de armoede getild, volgens het officiële multidimensionale armoedecijfer. Ze hebben de aftredende president ook immens populair gemaakt: bij de algemene verkiezingen in juni behaalde zijn National Regeneration Movement (Morena) een verpletterende supermeerderheid in de Kamer van Afgevaardigden van het lagerhuis en kwam één stem tekort in de Senaat. De door AMLO met de hand uitgekozen opvolger, Claudia Sheinbaum, werd verkozen met net geen 60 procent van de stemmen.

Nu, als laatste daad voordat hij eind deze maand aftreedt, heeft AMLO dit mandaat gebruikt om een ​​aantal van de meest ingrijpende gerechtelijke hervormingen door te voeren die de 21e eeuw tot nu toe heeft doorgevoerd.

Lees meerDe nieuwe president van Mexico staat voor zware economische uitdagingen

‘Veel gunsten aan het bedrijfsleven bewezen’

William A. Booth, docent Latijns-Amerikaanse geschiedenis aan het University College London, zei dat het beeld van de Mexicaanse rechterlijke macht als handlangers en medeplichtigen van een hebzuchtige economische elite waarschijnlijk weerklank vond bij de aanhangers van de regeringspartij.

“Een van de redenen waarom dit is gebeurd en mogelijk is, is dat er een duidelijke overlap is tussen delen van de rechterlijke macht en de politieke en economische elite van Mexico”, zei hij. “Er is veel corruptie, er worden veel gunsten verleend aan bedrijven – en ik denk dat dit verklaart waarom Amerikaanse en Canadese bedrijven hier zo heftig op hebben gereageerd.”

Het moet gezegd worden dat de reactie van Mexico’s grootste handelspartners niet bepaald warm is geweest. In de dagen voorafgaand aan de stemming zei de Amerikaanse ambassadeur Ken Salazar dat de hervorming een “groot risico” was voor de Mexicaanse democratie – en een die de nauwe economische relatie tussen de twee landen in gevaar zou kunnen brengen, vooral met de USMCA-vrijhandelsovereenkomst die in 2026 ter beoordeling staat. In een gesprek met verslaggevers opperde de ambassadeur zelfs het vooruitzicht dat het nieuwe systeem een ​​makkelijke prooi zou blijken te zijn voor de machtige georganiseerde misdaadgroepen van Mexico, waardoor het vertrouwen van investeerders in het land zou worden geschaad.

“Directe verkiezingen zouden het voor kartels en andere kwaadwillenden bovendien gemakkelijker maken om misbruik te maken van politiek gemotiveerde en onervaren rechters”, aldus hij.

Ramon I. Centeno, docent aan de afdeling Sociologie en Openbaar Bestuur van de Universiteit van Sonora in Mexico, zei dat het logisch is dat internationale investeerders zich zorgen maken over hun winst.

“De grootste zorg voor Mexicaanse burgers is niet wat Amerikaanse bedrijven denken of vrezen, het grootste probleem hier … is dat we meer rechtvaardigheid nodig hebben,” zei hij. “We hebben een beter rechtssysteem nodig, niet vanwege wat buitenlandse investeerders willen, maar omdat we hier een groot probleem hebben met geweld dat begon in 2006, we hebben veel mensen die zijn gestorven en niemand is ter verantwoording geroepen – er zijn duizenden en duizenden mensen verdwenen en niemand zorgt daarvoor, niemand wordt ter verantwoording geroepen.”

‘Weinig bewijs dat gekozen rechters minder corrupt zijn’

Hoewel er brede consensus bestaat dat het Mexicaanse rechtssysteem bol staat van corruptie, is niet iedereen ervan overtuigd dat de hervormingen van AMLO het kernprobleem daadwerkelijk zullen aanpakken.

“Hoewel de Mexicaanse rechterlijke macht dringend aan hervorming toe is, is het niet duidelijk of de volksverkiezing van rechters de beste manier is om de tekortkomingen aan te pakken,” aldus Flores-Macias. “Er is weinig bewijs uit internationale ervaringen dat gekozen rechters minder corrupt zijn of minder geneigd zijn om speciale belangen te dienen dan niet-gekozen rechters.”

Terwijl de VS en Zwitserland beide directe verkiezingen voor lokale rechters toestaan, haalde Bolivia in 2009 de krantenkoppen door het eerste land te worden dat de hoogste rechters van het land via een volksstemming verkoos. Het is geen onverdeeld succes geweest – na oproepen van de oppositie om de verkiezingen te boycotten, zijn de shortlists die door de regerende partij Movement to Socialism zijn voorgedragen, gekozen met weinig echte steun van het volk.

Wat betreft de alomtegenwoordige dreiging van kartelcorruptie in de rechtbanken, zei Flores-Macias dat het moeilijk te begrijpen is hoe deze hervorming op zichzelf rechters uit de verleiding kan houden.

“Corruptie in de Mexicaanse rechterlijke macht is wijdverbreid en het is naïef om te denken dat rechters niet al op de loonlijst van de georganiseerde misdaad staan”, zei hij. “De verkiezing van rechters zal hier waarschijnlijk geen verandering in brengen, aangezien de georganiseerde misdaad gekozen functionarissen over verschillende takken en niveaus van de overheid heen coöpteert.”

Eénpartijregering?

Voor andere critici zijn de hervormingen echter niet alleen onvoldoende, maar vormen ze ook een bedreiging voor het idee van een onafhankelijke rechterlijke macht. Centeno zei dat de verkiezingen bijna onvermijdelijk zouden leiden tot een rechtssysteem dat wordt gedomineerd door rechters die de voorkeur genieten van de machtige regeringspartij.

“In principe zou er geen probleem zijn met de verkiezing van rechters,” zei hij. “Maar waar rekening mee gehouden moet worden in het geval van Mexico is dat er maar één verkiezingsmachine is die geweldige campagnes kan voeren om mensen gekozen te krijgen, en dat is de huidige partij die Mexico regeert, namelijk Morena.”

Lees meerMexicaanse Mayatrein: kostbaar spoorwegplan zorgt voor controverse

Centeno zei dat hij geloofde dat de hervorming meer werd gemotiveerd door AMLO’s steeds venijniger relatie met het Hooggerechtshof dan door een authentieke poging om gerechtelijke corruptie aan te pakken. De vertrekkende president is herhaaldelijk in botsing gekomen met het Hooggerechtshof over enkele van zijn baanbrekende beleidsmaatregelen, waaronder voorgestelde personeelsbezuinigingen op de onafhankelijke kiescommissie van Mexico en een poging om de door burgers gerunde – hoewel grotendeels militaire – Nationale Garde onder direct militair toezicht te plaatsen. Beide werden verworpen als ongrondwettelijk.

“Deze hervorming om rechters te laten kiezen, zal in feite betekenen dat degenen die gelieerd zijn aan de Morena-partij de enigen zijn die zullen winnen,” zei hij. “Wat betekent dat Morena elke instelling zal controleren.”

Volgens Flores-Macias zal de strijd tegen corruptie in het rechtssysteem waarschijnlijk nog lang duren nadat de eerste gekozen rechters zijn aangetreden.

“Strikte anti-corruptiemechanismen zijn cruciaal voor een goed functionerende rechterlijke macht, ongeacht of rechters gekozen zijn of niet, evenals de bescherming van rechters die mogelijk represailles ondervinden voor hun uitspraken”, zei hij.

Volgens Centeno zijn corrupte rechters slechts een van de factoren die de Mexicaanse bevolking belemmert in hun toegang tot gerechtigheid.

“Het probleem zit onderaan, de mensen die verantwoordelijk zijn voor het rechtssysteem, die gewone Mexicanen daadwerkelijk zien als ze gerechtigheid zoeken,” zei hij. “We hebben meer personeel nodig, en meer goed voorbereid personeel.”

Hij zei dat zonder betere training en financiering voor politie en aanklagers, zaken al dood zouden zijn voordat ze bij de nieuwgekozen rechters terecht zouden komen.

“Wat hier vaak gebeurt, is dat een politieagent iemand arresteert, maar hij weet eigenlijk niet hoe hij stap voor stap te werk moet gaan,” zei hij. “Dus als ze iemand meenemen, misschien op heterdaad betrapt, brengen ze die persoon naar de rechter – de rechter ziet dat het protocol niet is gevolgd en die gearresteerde persoon wordt weer vrijgelaten. De grote problemen van het rechtssysteem liggen op microniveau, niet op macroniveau.”