De meest belachelijke boekverboden

De Banned Books Week is weer hier. En zo zijn er ook meer verhalen over boeken die wereldwijd worden gecensureerd. Deze week, Pen Amerika meldde dat het aantal boekverboden op openbare scholen in 2023-2024 bijna verdrievoudigd is ten opzichte van het voorgaande schooljaar.

Terwijl het Banned Books Week-evenement van een week, gesteund door een coalitie met Index on Censorship, zich grotendeels richt op verboden in de VS, nemen we even de tijd om te reflecteren op wereldwijde censuur van literatuur. We vroegen het Index-team om te delen wat zij het meest belachelijke voorbeeld van boekcensuur vinden, van ronduit dwaas tot verbijsterend maar gevaarlijk. Sommige van deze voorbeelden zijn bijna grappig – de afkeer van de Chinese Communistische Partij (CCP) voor pratende dieren bijvoorbeeld – maar de verboden die hebben geleid tot pogingen tot moord, laten alleen maar zien dat het verbieden van boeken op zichzelf volkomen onzinnig is en tot echte schade kan leiden.

Verboden boeken (foto door Aimée Hamilton)

Te veel pratende dieren

Je hoeft geen kinderen te hebben om je voor te stellen hoe een clichématig kinderboek eruit zou kunnen zien. Ja, je raadt het al: geanimeerde dieren. Tijgers, muizen, honden – ze komen allemaal veel voor in kinderliteratuur. Maar de Chinese autoriteiten hebben een ongemakkelijke relatie met onze harige vrienden.

In 2022 stuurde een rechtbank in Hongkong vijf mensen naar de gevangenis omdat ze een boekenreeks genaamd Sheep Village hadden gepubliceerd (en natuurlijk werden de boeken ook verboden). Om eerlijk te zijn, deze geïllustreerde boeken, bedoeld voor kinderen van vier tot zeven jaar, codeerden hun politieke boodschappen niet goed: een kudde schapen (stand-in voor Hongkongers) verzet zich vreedzaam tegen een wilde roedel wolven (de jongens in Beijing). Dus dit is misschien niet het meest absurde voorbeeld, maar het voelde wel als een absurd dieptepunt.

Wat echter op alle niveaus duidelijk absurd was, was het verbod van Alice in Wonderland in 1931 door de gouverneur van de provincie Hunan. De misdaad van het boek? Pratende dieren. Blijkbaar hadden ze geen menselijke taal moeten gebruiken en mensen en dieren op hetzelfde niveau plaatsen was “rampzalig”. Wat verenigt de CCP met de Republiek China die eraan voorafging? Ongemak rond antropomorfe dieren, zo lijkt het.

Te veel verboden boeken

Ban This Book van Alan Gatz, een boek over boekverboden, is verboden door de staat die de vlag voert voor het verbieden van boeken. Dit is geen tongbreker, raadsel of code. Het is de kristallisatie van de absurditeit van het verbieden van boeken.

In januari 2024 werd het boek verboden in Indian River County in Florida na verzet van ouders die banden hadden met Moms for Liberty. Volgens de Tallahassee Democrat vond het schoolbestuur het niet leuk dat het boek “verwees naar andere boeken die van scholen waren verwijderd” en beschuldigde het ervan “rebellie tegen schoolbestuursautoriteit te onderwijzen”. Wanneer je de wereld probeert te hervormen in overeenstemming met je eigen bekrompen visie, is het waarschijnlijk het beste om er geen aandacht op te vestigen door lezen te bestempelen als een daad van rebellie. Gewoon een gedachte.

Het boek vertelt het verhaal van Amy Anne Ollingers strijd om een ​​boekverbod in haar fictieve schoolbibliotheek ongedaan te maken. De conclusie van het boek leidt ertoe dat Amy Anne “probeert de boekbanners te verslaan in hun eigen spel. Want als je één boek verbiedt, kun je ze tenslotte allemaal verbieden”.

Dit vertelt ons iets – de zelfbeschadigende absurditeit van boekverboden is duidelijk voor kinderen als Amy Anne, maar niet voor de preutse bestuurders en schurkengroepen die hun massale veto als een wapen hanteren. Groepen als Moms for Liberty en hun mede-censoren verdoezelen de duisternis van onze gedeelde geschiedenis door elke verwijzing ernaar te verwijderen en door te doen alsof het niet is gebeurd – niet door de grondoorzaken aan te pakken of te werken aan het voorkomen dat het opnieuw gebeurt.

• Nik Williams, beleids- en campagnemedewerker

Te Wit-Russisch

In Belarus zijn talloze boeken in de Belarussische taal van de beste klassieke en moderne schrijvers van het land verboden, vooral na de presidentsverkiezingen van 2020 en de pro-democratische protesten. Ongelooflijk genoeg ziet het regime van Loekasjenko — vaak de laatste dictatuur in Europa genoemd en gesteund door Rusland — de Belarussische historische, culturele en nationale identiteit als een bedreiging.

Sinds het begin van de protesten in augustus 2020 zijn veel boeken in het Wit-Russisch als extremistisch bestempeld en zelfs vernietigd uit de collectie van de Nationale Bibliotheek. Daartoe behoren onder meer Dogs of Europe van Alhierd Baharevich, werken van de 19e-eeuwse schrijver Vincent Dunin-Marcinkievich en de 20e-eeuwse dichter Larysa Hienijush.

• Jana Paliashchuk, onderzoeker van Index’s Brieven van Lukashenko’s Gevangenen-project

Te decadent en wanhopig

Franz Kafka’s De gedaanteverwisseling, mogelijk het beste korte verhaal ooit geschreven, werd verboden door zowel de nazi’s als de Sovjets. Als Joodse auteur verbrandden de nazi’s Kafka’s boeken op hun “sauberen” (reinigende) brandstapels. Maar in de Sovjet-Unie werden zijn boeken verboden als “decadent en wanhopig”. Dit was duidelijk een oordeel van ambtenaren zonder veel kennis van de geschiedenis van de roman, waar zoveel titels vol menselijke wanhoop staan. Zonder deze zouden we niet het contrasterende licht van decadente schrijvers als Oscar Wilde en JK Huysmans krijgen.

• David Sewell, financieel directeur

Te zeemeerminachtig

Een van mijn favoriete boeken om met mijn zoon te lezen is Julian is a Mermaid van Jessica Love. Het is een prachtig prentenboek waarin een jonge jongen droomt van een zeemeermin nadat hij een school/groep (collectief zelfstandig naamwoord moet nog worden bepaald) zeemeerminnen heeft gezien op weg naar de Coney Island Mermaid Parade, en vervolgens in het huis van zijn oma rondsnuffelt op zoek naar een kostuum.

In verschillende delen van de VS is Julian verboden. In een schooldistrict in Iowa werd het gemarkeerd voor verwijdering onder een wet die “boeken verbiedt die seksuele handelingen afbeelden of beschrijven”, wat blijkbaar ook genderidentiteit omvat — er staan ​​absoluut geen seksuele handelingen in dit boek. In andere districten is het volledig verboden vanwege de vertegenwoordiging van de LGBTQ+-gemeenschap.

Als boekbanners in de VS zich echt zorgen maken over kinderen die zeemeerminnen worden, dan wil ik graag weten waarom. Want eerlijk gezegd heb ik altijd al een zeemeermin willen zijn, en als het een haalbare optie blijkt te zijn, heb ik ergens spijt van. Persoonlijk zou ik me meer zorgen maken over Julian die de gordijnen van zijn oma afscheurt om een ​​staart te maken, à la Julie Andrews die kostuums maakt voor de Von Trapp-kinderen.

• Katie Dancey-Downs, assistent-redacteur

Te nauwkeurig

In Egypte werd Metro, de eerste graphic novel van Magdy El Shafee, na publicatie in 2008 snel verboden vanwege “het schenden van de openbare zeden”. Dit kwam waarschijnlijk door de afbeelding van een halfnaakte vrouw in de roman, de toevoeging van scheldwoorden en de algemene weergave van armoede en corruptie in Egypte tijdens de 30-jarige heerschappij van voormalig president Hosni Mubarak. De auteur werd aangeklaagd op grond van artikel 178 van het Egyptische wetboek van strafrecht voor het schenden van “de openbare zeden” en kreeg een boete van 5.000 LE. Het werd uiteindelijk in 2012 opnieuw gepubliceerd in het Arabisch.

• Georgia Beeston, communicatie- en evenementenmanager

Te dystopisch

Aldous Huxley’s dystopische klassieker Brave New World uit 1932 onderzoekt een denkbeeldige toekomst die draait om productiviteit en afgedwongen ‘geluk’ ten koste van individuele vrijheid. Het verhaal speelt zich af in 2540, de maatschappij is ontdaan van gezinnen, met synthetisch vervaardigde baby’s met specifieke kenmerken, en vervolgens gedwongen in een vooraf bepaald ‘kastensysteem’. Mensen worden aangemoedigd om prioriteit te geven aan kortetermijnbevrediging door middel van vrijblijvende seks en het nemen van een ‘geluks’-drug genaamd soma, waardoor ze zich zalig onbewust zijn van hun gevangenschap in het systeem.

Sinds de publicatie bijna 100 jaar geleden, heeft de roman wereldwijd voor controverse gezorgd. Het werd aanvankelijk verboden in Ierland en Australië in 1932 vanwege het vermijden van traditionele familie- en religieuze waarden, en later verboden in India in 1967 vanwege de seksuele inhoud, waarbij Huxley zelfs een “pornograaf” werd genoemd vanwege het afbeelden van een maatschappij die recreatieve seks aanmoedigt. Het is nog steeds verboden in veel klaslokalen en bibliotheken in Amerika om een ​​reeks wilde redenen, van het gebruik van aanstootgevende taal en seksuele explicietheid tot racisme en “conflict met een religieus standpunt”.

Maar Huxley’s verbeelde toekomst is er een van horror. Hij gebruikt thema’s van gedwongen, ongebreideld genot en een verwrongen genetisch gebaseerd klassensysteem om uit te drukken hoe de complexe problemen en morele dilemma’s van mensen niet alleen door wetenschappelijke vooruitgang kunnen worden opgelost. Het belangrijkste punt van dystopische fictie is om een ​​waarschuwend verhaal te vertellen over de mate van uitbuiting waartoe de maatschappij zou kunnen zinken om de wereld als geheel te redden. Hoewel het ongetwijfeld schokkend en grof was voor zijn tijd, onthult het feit dat Huxley’s roman nog steeds veren doet ruisen een compleet misverstand van allegorie.

Te veel lesbiennes

Ik las voor het eerst de legendarische lesbische roman van Radclyffe Hall, The Well of Loneliness, gepubliceerd in 1928, met ingehouden adem als een jonge, in de kast zittende queer. Haar portrettering van de jonge vrouw ‘Stephen’ Gordon en haar romance met Mary Llewellyn was enorm bevrijdend en bevredigend om te lezen. Natuurlijk is het als product van zijn tijd op veel manieren verouderd en natuurlijk doorspekt met problematische waarden, bijvoorbeeld bifobie en vrouwenhaat. Maar het was enorm belangrijk in termen van het normaliseren van queerrelaties meer dan een eeuw geleden.

Kort na publicatie werd het boek in Groot-Brittannië berecht op grond van “obsceniteit” en vervolgens verboden — maar dit is geen Lady Chatterley’s Lover. Er zijn geen echte ‘hete onder de kraag momenten’. De enige ‘obsceniteit’ was de uitbeelding van twee vrouwen in een romantische relatie, hoewel (in tegenstelling tot mannelijke homoseksualiteit) lesbische liefde in 1928 niet echt illegaal was.

• Anna Millward, ontwikkelingsfunctionaris

Te vriendelijk

Het eerste kinderboek van de prijswinnende schrijver en schilder Leo Lionni, Little Blue and Little Yellow (1959), is een kort verhaal voor jonge kinderen over twee beste vrienden die elkaar op een dag niet meer kunnen vinden. Als ze elkaar weer zien, geven ze elkaar zo’n dikke knuffel dat ze groen worden.

Ondanks de belangrijke boodschap over de kracht van liefde en vriendschap, besloot de burgemeester van Venetië het te verbieden op alle kleuterscholen in de provincie omdat het “traditionele familiewaarden ondermijnt”. Het was een van de meer dan 50 kinderboeken die werden verboden, slechts enkele dagen nadat hij zijn functie aanvaardde na zijn verkiezing in 2015.

• Jessica Ní Mhainín, hoofd beleid en campagnes

Te ongecensureerd

Ironisch genoeg is het verbod op Fahrenheit 451 van Ray Bradbury misschien wel het vreemdste. De roman beschrijft een dystopische toekomst waarin boeken verboden zijn en ‘brandweerlieden’ verbrand alle gevonden exemplaren – de titel is afgeleid van de ontbrandingstemperatuur van papier.

In 1967 verscheen een nieuwe editie van het boek, gericht op middelbare scholen, bekend als de Bal-Hi-editie, werd substantieel gewijzigd om scheldwoorden en verwijzingen naar drugsgebruik en naaktheid te verwijderen en dronkenschap. Op de een of andere manier werd de gecensureerde tekst gebruikt voor de massa-markteditie in 1973 en “de volgende zes jaar geen ongecensureerde paperback-exemplaren waren gedrukt, en niemand leek het op te merken”, schreef Jonathan R. Eller in de inleiding tot de 60e jubileumeditie van het boek.

Lezers realiseerden zich dit uiteindelijk en waarschuwden Bradbury. Hij eiste dat de uitgever de gecensureerde versie zou intrekken en schreef dat hij “de praktijk van ‘verminking’ van manuscripten niet zou tolereren”.

• Mark Stimpson, adjunct-hoofdredacteur

Te onflatteus

Het is niet geheel verrassend dat de Britse autoriteiten probeerden te voorkomen dat de autobiografie van voormalig MI5-officier Peter Wright, Spycatcher (mede geschreven door Paul Greengrass), in de winkels zou belanden. Het boek presenteerde de Britse inlichtingendiensten niet in een vleiend daglicht en de beweringen van de overheid dat ze de publicatie ervan tegenhielden in het belang van de veiligheid — in plaats van om hun gezicht te redden — werden uiteindelijk door de rechtbanken verworpen.

Het belachelijke aan dit boekverbod was echter dat het alleen gold voor Engeland en Wales en dat het boek elders vrij toegankelijk was, inclusief Schotland. Dit leidde tot een absurde situatie waarin kranten over de hele wereld berichtten over de inhoud van het boek, terwijl de pers in Engeland onderworpen was aan een gagging order, ondanks dat de informatie al was onthuld en boeken gemakkelijk naar het land konden worden verscheept. Het verbod werd uiteindelijk opgeheven nadat werd erkend dat het boek geen geheimen prijsgaf vanwege de publicatie in het buitenland.

• Daisy Ruddock, CASE-coördinator

Te godslasterlijk

Het meest absurde boekverbod is ook, naar men kan stellen, het meest serieuze in de recente geschiedenis. The Satanic Verses van Salman Rushdie werd in 1988 gepubliceerd en kreeg terecht lovende kritieken. Het is een speelse en complexe roman die onder andere de oorsprong van de islam onderzoekt. De doodstraf die de auteur kreeg opgelegd door de opperste leider van Iran, Ayatollah Khomeini, werd gevoed door, en voedde op zijn beurt zelf, een ideologie die gelooft dat een roman godslasterlijk kan zijn en dat de auteur gedood moet worden. Het zou lachwekkend zijn als de gevolgen niet zo dodelijk waren.

• Martin Bright, hoofdredacteur